Hầu như đa số các trader tham gia vào thị trường Forex ai cũng quen nhìn vào biểu đồ, các quyết định lãi suất của Fed hay ECB, và tin tức kinh tế hằng ngày. Nhưng ít ai để ý rằng, mọi biến động lớn của tiền tệ đều có dấu chân từ thị trường trái phiếu.
Khi lợi suất trái phiếu Mỹ nhích lên, USD lập tức tăng mạnh. Khi chênh lệch trái phiếu Đức – Ý giãn ra, đồng Euro chao đảo. Khi Ngân hàng Trung ương Nhật “neo” lợi suất JGB, đồng Yên trượt giá. Đây là một trong những lý do trong các bài viết của mình hay đề cập đến mảng Trái phiếu.
Chính vì vậy, mình muốn gửi đến các bạn một series dài kỳ: “Trái phiếu và Tiền tệ”. Không chỉ dừng lại ở phân tích ngắn hạn, mà là nhìn xuyên suốt lịch sử 400 năm để hiểu vì sao bond market mới là nơi cung tiền thật sự còn Forex chỉ là phần nổi của tảng băng trôi.
Xem thêm: Các bộ phận cấu thành của thị trường tài chính: Thị trường Trái Phiếu
Và để mở màn cho loạt bài này, ta sẽ quay ngược lại thời điểm gần 400 năm trước – với một tờ trái phiếu nhỏ bé để sửa đê ở Hà Lan năm 1624, và một khoản vay 1,2 triệu bảng khai sinh Ngân hàng Anh năm 1694. Từ đó, thế giới bước vào một kỷ nguyên mới: tiền tệ sinh ra từ nợ công.
I. Lịch sử gắn bó giữa Trái phiếu và Tiền tệ
Trái phiếu sửa đê Utrecht – 1624
Câu chuyện bắt đầu ở Hà Lan, nơi từng được coi là trung tâm tài chính của châu Âu thế kỷ XVII. Năm 1624, chính quyền thành phố Utrecht đối mặt với một vấn đề rất thực tế: hệ thống đê điều cần sửa chữa gấp, nhưng kho bạc thì trống rỗng.
Giải pháp của họ cực kỳ táo bạo: phát hành một tờ trái phiếu vĩnh viễn, trả lãi 2,5% mỗi năm, mãi mãi. Người mua trái phiếu đưa tiền cho chính quyền, đổi lại, hàng năm họ đều nhận về tiền lãi nhỏ giọt nhưng chắc chắn. Điều đáng kinh ngạc là trái phiếu này vẫn được chi trả suốt nhiều thế kỷ, đến tận thế kỷ XXI vẫn còn hiệu lực.
Từ một tờ giấy vay mượn để sửa đê, thế giới lần đầu tiên thấy một ý tưởng tài chính mới mẻ: nợ công có thể kéo dài mãi mãi, và chính nó tạo ra sự ổn định niềm tin cho cả quốc gia. Đây chính là hạt giống gieo mầm cho khái niệm “nợ bất tận” sau này.
________________________________________
London 1694 – Khi nước Anh bán tương lai để mua hiện tại
Năm 1694, nước Anh rệu rã sau hàng loạt cuộc chiến giành thuộc địa trải khắp thế giới. Những đoàn tàu hải quân từng làm chấn động đại dương nay phải quay về trong nỗi lo sợ: ngân khố Hoàng gia đã cạn sạch vàng và bạc. Không còn kim loại quý trong kho, quốc gia này đứng trước nguy cơ phá sản.
Trong hoàn cảnh ấy, những nhà tiền trang tư nhân Hà Lan, vốn đã nắm trong tay kinh nghiệm tài chính vượt trội từ Amsterdam, ngửi thấy cơ hội vàng. Họ không chỉ đưa ra một gói cứu trợ, mà là một bản hợp đồng trói buộc cả tương lai của nước Anh.
Họ đề nghị cho chính phủ Anh vay 1,2 triệu bảng – không phải bằng vàng bạc thật, mà bằng tiền hàng và tiền hóa đơn. Điều kiện nghe qua tưởng dễ chịu: 8% lãi suất mỗi năm, trả bằng vàng; thêm phí quản lý 4.000 bảng. Nhưng kèm theo đó là những điều khoản ma quỷ:
1. Khoản vay này là vĩnh viễn – gốc không bao giờ được trả, chỉ trả lãi đều đặn.
2. Chính phủ Anh phải cam kết trên mọi ngân phiếu: “Đây là ngân phiếu do Chính phủ Anh đảm bảo.”
3. Người cho vay được quyền lập một định chế mới, mang tên Ngân hàng Trung Ương Anh (Bank of England) – độc quyền phát hành tiền cho toàn vương quốc.
Từ khoảnh khắc đó, sợi dây xích nợ công đã khóa chặt cả một đế chế.
________________________________________
Tiền mới ra đời từ không khí
Thỏa thuận ấy mở ra một cơ chế kỳ lạ: bất cứ khi nào chính phủ cần tiền, họ chỉ cần phát hành trái phiếu. Trái phiếu này được thế chấp bằng… thuế của dân chúng trong tương lai. BOE in tiền, đưa cho chính phủ, đổi lại người dân gánh thuế để trả lãi.
Không cần vàng, không cần bạc, chỉ cần một tờ giấy hứa hẹn tương lai. Và thế là, lần đầu tiên trong lịch sử, thế giới chào đón loại tiền mới: tiền pháp định (Legal Tender).
Từ nay, tiền = nợ. Muốn có thêm tiền, quốc gia phải gánh thêm nợ. Muốn xóa nợ, phải phá hủy tiền. Một nghịch lý hoàn hảo.
________________________________________
Vòng xoáy bất tận của quốc nợ
Khi nước Anh mở rộng chiến tranh và thuộc địa, họ càng cần nhiều tiền → phát hành thêm trái phiếu → vay thêm từ BOE → in thêm tiền → quốc nợ phình to.
Tiền mới đưa vào lưu thông không tạo ra sự giàu có thực sự, mà chỉ tạo thêm gánh nặng thuế cho dân chúng, trong khi tiền lãi đều đặn chảy vào túi các nhà ngân hàng.
Rõ ràng là thiết kế này đã cắt đứt mối quan hệ giữa việc phát hành tiền tệ quốc gia với khoản nợ vĩnh cữu của quốc gia. Cho nên, nếu phát hành thêm lượng tiền mới thì điều tất yếu là phải tăng thêm quốc nợ, còn nếu muốn xóa sạch quốc nợ thì cũng đồng nghĩa việc hủy hoại cả đồng tiền của quốc gia.
Làm như thế, trên thị trường sẽ không còn tiền tệ để lưu thông, vì thế mà Chính phủ cũng sẽ vĩnh viễn không thể nào trả hết khoản nợ này. Mặt khác, do phải hoàn trả lợi tức và đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, cho nên điều tất yếu là Chính phủ cần phải có nhiều tiền hơn để đổ vào lưu thông, những khoản như này lại cần phải vay từ ngân hàng mà ra, quốc nợ vì thế mà cũng không ngững tăng lên.
Toàn bộ khoản lợi tức này sẽ chảy vào túi ngân hàng trong khi gánh nặng lãi suất thì đổ lên đầu dân chúng thông qua nghĩa vụ đóng thuế của mỗi người dân.
Hậu quả? Chính phủ Anh chưa bao giờ trả nổi gốc.
• Từ 1,2 triệu bảng năm 1694, đến năm 2005, nợ công đã phình lên 525,9 tỷ bảng, chiếm 42,8% GDP.
• Và đến thế kỷ XXI, con số này leo lên gần 100% GDP – một “di sản” từ khế ước 1694 vẫn còn in hằn đến tận hôm nay.
________________________________________
Ý nghĩa của khởi đầu này
Từ Utrecht 1624 với trái phiếu sửa đê, đến London 1694 với khoản vay khai sinh Ngân hàng Anh, thế giới đã chứng kiến một bước ngoặt:
• Tiền tệ hiện đại không còn gắn với vàng hay bạc, mà gắn trực tiếp với nợ công và trái phiếu chính phủ.
• Mỗi tờ tiền lưu hành thực chất là một “tấm giấy nợ” được chống lưng bằng niềm tin vào khả năng thu thuế của chính phủ.
• Từ đây, trái phiếu và tiền tệ trở thành một cặp song hành – không thể tách rời.
________________________________________
Có thể dễ thấy rằng hiện này FED và ECB hai ngân hàng trung ương lớn nhất trên thế giới có bản chất hoạt động giống y chang ngân hàng trung ương Anh nói bên trên. Tức là:
(1) Họ là các ngân hàng thuộc sỡ hữu tư nhân
(2) Họ nắm độc quyền quyền phát hành tiền tệ của Quốc gia, khu vực
(3) Các chính phủ muốn có tiền phải thế chấp trái phiếu (giấy ghi nợ)
(4) Họ đều có động lực cho các chính phủ vay thật nhiều tiền.
Để làm được thế họ cần đẩy các quốc gia rơi vào tình trạng chiến tranh liên miên hoặc suy thoái kinh tế. Vay nợ càng nhiều thì càng mất khả năng trả nợ. Càng mất khả năng trả nợ thì càng mất đi chủ quyền.
Vài dòng kết luận:
1. Tiền tệ không hề độc lập, mà sinh ra từ nợ công.
-Từ trái phiếu sửa đê Utrecht (1624), con người lần đầu tiên chấp nhận một món nợ vĩnh viễn như nền tảng tài chính.
-Đến khoản vay 1,2 triệu bảng năm 1694, nước Anh chính thức hợp nhất “nợ công” với “phát hành tiền” thông qua Bank of England.
2.Trái phiếu và tiền tệ là một cặp song sinh.
-Tiền giấy thực chất là trái phiếu được “gói lại” thành tờ tiền.
-Mỗi lần chính phủ in tiền tức là họ phải phát hành thêm nợ.
-Nghĩa là, bản chất của tiền chính là niềm tin vào việc chính phủ sẽ trả được lãi từ thuế của dân chúng.
3. Forex ngày nay chỉ là bề mặt, còn trái phiếu mới là gốc rễ.
-Sức mạnh của đồng bảng Anh khi xưa, hay của USD ngày nay, không phải do giấy bạc đẹp hơn hay in nhiều hơn, mà do niềm tin toàn cầu với trái phiếu quốc gia.
-Vì vậy, muốn phân tích xu hướng tiền tệ, ta không thể bỏ qua bond market – nơi quyết định giá trị thực sự của đồng tiền.
👉 Qua Phần 1 cho ta thấy mối quan hệ lịch sử và tất yếu giữa trái phiếu và tiền tệ. Nó chứng minh rằng, không có trái phiếu thì cũng không có tiền pháp định, và không có tiền pháp định thì cũng chẳng có thị trường Forex như chúng ta thấy ngày nay.
Từ Utrecht năm 1624 đến London năm 1694, một sự thật đã hình thành: tiền và trái phiếu không thể tách rời nhau. Tiền pháp định ngày nay, thực chất, chỉ là trái phiếu chính phủ được “bọc” lại dưới hình thức tờ giấy có in hình quốc huy. Chính vì vậy, mỗi biến động trong thị trường tiền tệ đều có gốc rễ từ thị trường trái phiếu phía sau.
Và từ đây, một câu hỏi khác nảy sinh: Nếu trái phiếu là gốc rễ của tiền tệ, thì cơ chế nào khiến nó tác động trực tiếp đến sức mạnh của một đồng tiền? Câu trả lời nằm ở lãi suất trái phiếu – thứ vũ khí mạnh nhất của chính sách tiền tệ và là kim chỉ nam để giới đầu tư toàn cầu định giá ngoại hối.
Còn tiếp…
📚 Nguồn tài liệu tham khảo để viết phần này:
•The Bank of England: 1694–2013 – Forrest Capie.
•The Financial Revolution in England – P.G.M. Dickson (Oxford University Press).
•Website chính thức của Bank of England – History: bankofengland.co.uk/about/history
•Bài “The Loan that Built the Bank of England” – Tontine Coffee-House blog.
